1. Đặc điểm thực vật học: cây dó bầu còn gọi là cây trầm hương, cây tóc, cây kỳ nam. Cây dó bầu cao từ 30-40m, có vỏ xám nhiều xơ, lá mọc cách, phiến lá mỏng thuôn dài hoặc bầu dục, mặt trên xanh bóng, mặt dưới xanh nhạt có lông tơ. Hoa tự hình tán, mọc chùm ở kẻ lá, màu trắng tro, quả nang, khi khô tách thành 2 mảnh, quả hình lê, mỗi quả chứa 1 – 2 hạt màu đen. Cây có tác động tạo tuyến nhựa màu đen, có mùi thơm gọi là trầm hương.

 2. Điều kiện trồng cây: Khí hậu: nhiệt độ trung bình hàng năm từ 20-25OC, lượng mưa từ >1500mm/năm, ẩm độ>80%. Đất ẩm, tơi xốp, độ dày tầng đất trên 40cm,nhiều mùn. Không nên trồng trên các loại đất đá vôi, cát hoặc ngập úng.

3. Giống cây con : do quá trình khai thác bừa bãi tìm trầm, đã làm nguồn giống cây dó bầu (loại giống tỷ lệ tạo trầm kỳ cao trong tự nhiên) cạn kiệt, kéo theo một số giống dó tạo trầm khác như dó me.. cũng ít dần. Nhưng trên 10 năm qua (từ năm 1990), nguồn giống được p[hục hồi từ vườn nhà từ việc thu hạt giống, cây con tại rừng về trồng, do đó tỷ lệ lai tạp giữa các giống dó rất cao, phần lớn giữa 2 giống dó bầu và dó me. Nhưng qua khảo sát thực tế cho thấy khi cấy tạo trầm nhân tạo giữa 2 giống dó bầu và dó me (phần lớn cây thường bị lai tạp giữa 2 giống) đều cho tỷ lệ tạo trầm khác biệt không cao. Hiện nay nguồn giống cây dó thường lấy hạt từ những cây dó trưởng thành (>7 năm) tại các tỉnh hà Tĩnh, Quảng Nam, An Giang, Kiên Giang (chưa qua khâu tuyển chọn). Nên việc chọn cây dó bầu thuần chuẩn cần có thời gian cho các nhà chọn giống.

4. Kỹ thuật sản xuất cây con: Chọn hạt giống có chất lượng tốt, hạt đen bóng, tỷ lệ nảy mầm cao(>80%). Gieo hạt trên luống có thành phần cơ giới nhẹ như cát pha có pH5-6, giàn che tốt, chủ động điều chỉnh ánh sáng. Sau 30-35 ngày, cây mạ sẽ cất vào các bầu đất (hỗn hợp xơ dừa, tro trấu..)kích thước 12×16 cm. Bầu cây đặt trong vườn ươm có dàn che tránh bớt nắng và hạt mưa trực tiếp lên cây con sau khi cấy. Trong thời gian 30-45 ngày đầu sau khi cấy thường xuyên tưới nước giữ ẩm cho cây, ngày tưới 2 lần, lượng nước tưới 2-4l/m2. Sau 45 ngày đến khi cây xuất vườn lượng nước tưới giảm dần 3-5 ngày/ lần. Cây trong vườn ươm cần chú trọng đảo bầu cây khi cây ra rễ khỏi bầu thường 1lần /tháng. Giai đoạn này bón phân vào lúc chiều mát, bón xong phải tưới nước ngay để rửa sạch cây, lá. Phân bón DAP với nồng độ 1-1,5% với 2lít/m2, chỉ tưới cây từ 2 tháng tuổi trở lên, 15 ngày/ lần.

Phòng trừ sâu bệnh : bệnh thường là lở cổ rễ, thối thân, phấn trắng, cháy lá.., các thuốc sử dụng trị bệnh là Brocdeau, Basudin hoặc Baylidin theo hướng dẫn ở bao bì. Các loại sâu ăn lá, sâu đục thân có thể dùng thuốc nội hấp hoặc thuốc tiếp xúc để phòng trừ. Cây xuất vườn xanh tốt, thân thẳng, không cụt ngọn, cây cao >50cm, đường kính cổ rễ >0,4cm và bầu cây không bị mục nát đứt rễ.

5. Kỹ thuật trồng cây: đất trồng cây nên chủ động nước tưới, tránh mưa lụt úng (>1giờ).

a. Đào hố trồng: Kích thước: 40x40x30cm. Khi đào hố phải để lớp đất mặt sang 1 bên. Đào hố trước khi trồng 1 tháng sau đó lấp hố theo quy định lớp đất mặt trộn phân lắp xuống trước. Lượng phân NPK từ 0,3-0,5 kg/ hố, nên trộn với phân hữu cơ 1kg/ hố.

b. Mật độ cây trồng: tuỳ loại đất có thể chọn các loại mật độ sau: 625 cây/ha: với cự ly 4×4 m; 800 cây/ha: 2,5×5 m; 1160 cây/ha: 3×3 m. Nếu trồng xen trong vườn cà phê, điều, nhãn, tiêu… mật độ từ 250 -500 cây.

c. Kỹ thuật trồng: cây đủ tiêu chuẩn trồng, tiến hành trồng sau những trận mưa đầu mùa mưa. Trồng vào những ngày mưa nhỏ, thời tiết mát dịu, ẩm là tốt. Bố trí cây trồng hình nanh sấu, chống xói mòn. Bóc vỏ bầu nylon, đặt bầu sâu hơn lớp đất tự nhiên 1-2cm. Đặt cây ngay ngắn giữa hố, lấp đất và nén chặt, vun gốc cao hơn mặt đất thường 2-3cm là vừa. Sau khi trồng xem xét dẫy cỏ quanh gốc, vun xới nhẹ nhàng chung quanh gốc cây đường kính 1-1,2m. Bón phân 2 lần vào năm 1 và năm 2 hai lần/năm với lượng phân NPK 100gr/cây. Các năm sau chỉ làm cỏ, xới đất quanh cây, tỉa bớt cành tạo dáng cho cây vươn cao, không cần bón phân vô cơ, nên tạo độ ẩm xung quanh gốc bằng phân hữu cơ.

6. Bảo vệ cây trồng: cây dó có độ tuổi trên 4 năm (đường kính>15cm) có thể cấy tạo trầm. Nên việc bảo vệ cây đến tuổi thu hoạch cần nên: Chú ý trâu bò chăn thả ăn cây con. Phòng chống cháy nhất l2 trong mùa khô hạn.

Trồng và tạo trầm sớm cho cây dó bầu

Để giúp các hộ trồng cây dó bầu, từ thực tiễn và kinh nghiệm trồng cây dó bầu người viết bài này xin mạo muội và xin lỗi những ông vua bầu dó mà “phá rào” “phá lệ” chuyên giữ bí quyết nhà vườn để truyền đạt lại những gì đúc kết lại đôi điều về cây dó bầu cho bà con và những người làm vườn có trồng cây dó bầu cùng được biết.

+ Trước hết, khi trồng cây dó bầu chúng ta cần xem và chọn đất sao cho vùng đất đó không là đất trũng, đất có độ ẩm lớn, đất không quá tốt, không quá dối dào về dinh dưỡng. Vì lẽ đất tốt cây sẽ phát triển nhanh về chiều cao, tạo ít cành nhánh mà chính từ những gáy của cành nhánh lại là những điểm tạo cho cây ít tạo trầm. Người có kinh nghiệm chỉ cần xem lá cây: Nếu lá cây có màu xanh thẫm, cây phát triển có chiều cao nhưng ít cành nhánh, không có sâu kiến thì đối với những cây này nhìn thì đẹp nhưng chất lượng tinh dầu ít, hiệu quả kinh tế thấp vì vùng đất này tốt, đất có nhiều dinh dưỡng. Ngược lại, nếu trồng cây vào vùng đất trũng, có độ ẩm cao thì cây không những không phát triển được mà còn bị chết ẻo, tỷ lệ sống không cao làm ảnh hưởng tới giá trị kinh tế.

+ Hợp lý nhất là trồng cây dó trầm vào những sườn đồi, vườn có độ dốc 50 – 200. Người trồng cây dó bầu ở những vùng, lô, khoảnh, đất này bước đầu có thể không hài lòng vì cây phát triển chậm, nhìn không đẹp nhưng xin thưa với bà con, nhà vườn khi cây đã bén rễ, đã phát triển thì sẽ cho ra nhiều cành nhánh lá cây sẽ có màu xanh vàng, sâu kiến sẽ không mời cũng đến trú ngụ. Những tính hiệu này báo hiệu cho chúng ta biết cây vừa phát triển nhưng đã sớm tích tụ trầm hương. Với những cây như vậy thì ta không cần phải xử lý kỹ thuật tạo trầm vì tự nó đã điều chiết ra trầm rồi.

+ Riêng đối với những cây có lá xanh thẫm, cây mọc vòng cao, ít cành nhánh, không có sâu kiến thì để sớm cho tích tụ dầu trầm tạo cho cây có % tinh trầm cao thì ta cần xử lý bằng 2 cách. Cấy dung dịch hoá học hoặc xử lý thủ công.

+ Với bài viết này, tôi không muốn nói đến, đề cập đến việc xử lý trầm bằng dung dịch hoá học vì đã là dân quê, đã là nhà vườn, trang trại thì đa phần trong họ đang còn phải XĐGN nên không thể có điều kiện thực hiện vì giá thành cao, chi phí lớn thực hiện công phu. Với bài viết này tôi chỉ mong muốn nói với bà con về cách xử lý thủ công đơn giản, dễ làm, tiện lợi nhưng không tốn kém về chi phí.

+ Người trồng cây dó bầu hãy để ý khi thân cây đã có đường kính từ 25cm trở lên (chu vi từ 3 gang tay trở lên) để tạo tinh dầu trầm cho những cây đạt chuẩn vừa nêu, ta lấy đục 3 phân, đục vào thân cây cách mặt đất 1- 1,5m đục lỗ theo vòng tròn quanh thân, lỗ xen kẽ, chân chó (tức giao chéo nhau) trượt lên ngọn. Yêu cầu lỗ phải là 3×3 hoặc 3×6, độ sâu phải đảm bảo 3-4cm, hàng cách hàng, lỗ cách lỗ từ 10-15cm.

+ Công việc xử lý bằng thủ công chỉ có vậy. Sau một thời gian ngắn chúng ta sẽ thấy: Lá cây từ xanh thẫm dần chuyển sang xanh vàng, cùng với sự phát triển của cây là quá trình lấp lỗ đục và xuất hiện dần sâu kiến. Những dấu hiệu này đã ngầm báo với nhà vườn, chủ trang trại biết rằng, việc sử lý của chúng ta đã có kết quả. Với kinh nghiệm nhỏ nhoi, mong bà con và các nhà vườn tham khảo.